oorka ko gootal e doosɗe Lislaam. Ko kañum woni tayaɓal ɓaawo seedaade wonde deweteeɗo alaa so wonaa Alla etee Muhammadu (saws) ko maccuɗo makko e Nulaaɗo Makko et toppitaade njuulu. Ñalngu koorka guɗɗotoo ena wayloo hitaande kala. Tugnaa ko e haatumeere lewru. Ñalnde nde lewru dariindu nduu seedaa kala, ko ndeen koorka fuɗɗotoo. Kono ena anndaa luure ena keewi haa teeŋti e leyɗeele Afrik, ɗo wonnduɓe ɗo gootel ceera nde koorata e nde njuulata.

Hikka ne, fuɗɗorde koorka ena waɗi jiiɓru sabu won e leyɗeele seeɗa njogori hoorde ko janngo Mawbaare (talaata) etee ko ɓuri heewde koo dawrii hannde. Ena jeyaa e leyɗeele koorɗe hannde (ɗe ɓurii teemedere e capanɗe!) Senegaal. Habraama haŋki wonde goomu toppitiingu ceedagol lewru wiyi hooretee ko janngo, 7 Duujal toon to Senegaal. Hay ɗuum ne, wiyaama nokkuuji keewɗi, lewru yiyaama toon. Won ojooji dogooji e WhatsApp kollirooji wonde yoga e Senegaalnaaɓe ndawrat koorka hannde, Aaɓnde 6 Duujal.

Hikka noon, leyɗeele keewɗe mbaawataano yiyde lewru nduu sabu ngonka weeyo e ɗiin nokkuuji. Kono ena anndaa hay so lewru yiyaaka, firtaani ndu daraaki. Heewii ko yimɓe puɗɗii koorka tawa njiyaani lewru, kono so ndu yiyaama no janngo mum nih, tawee ndu dañii balɗe ɗiɗi. So Alla nih, lewru yiyeede mum e waasde yiyeede fof ena anndaa nde darotoo e nde maayata! Kaɓirde e gannde hannde ena ndoli ganndal daawe lewru haa haŋkadi nattii waɗɗaade lewru yiyee ngam anndee dariima.

Hol no daawe lewru ndarorii? Hol ko wiyetee lewru dariima walla maayii? Eɗen paccirana ɗum renndo ngoo haa faamamuuya ɓeydoo!

Ko adii fof, eɗen poti anndude lewru nduu wonaa lewñooru. Ko lewñata e mayru koo fof ko caafe naange duƴƴata e mayru, njiiltoo paya gaay e leydi, nde ndu yiyee. Tawde lewru nduu koko yirlotoo taaro men, sahaaji ndu wona hakkunde men (leydi) e naange, sahaaji ndu wona caggal men, keeden-ndu e naange. Naange ngee kadi lewñinta tan ko bannge e lewru keedɗo e mayre oo.Wadde ena waɗi daawe ɗiɗi ɓurɗe teskinde e lewru nduu, ɗeen ngoni nde lewru heedi en e naange, e nde ndu woni caggal men, keed-ɗent-ndu e naange. Gadanal ngal ko daawal ɗo bannge lewñoowo oo koko ruŋii-en, heedi e naange. Wadde en bannge niɓɓo oo heeda e men. Wadde oon tuma lewru nduu yiyotaako. Daawal ɗiɗaɓal ngal, ko nde lewru nduu woni caggal men, keed-ɗen-ndu e naange. Oon tuma bannge lewñoowo oo hucciti ko e men, wadde lewru nduu ena murliɗi, ena laaɓti. Ko ndeen woni lewlawal timmungal.

Daawe ɓiliiɗe hakkunde ɗee daawe ɗiɗi pattamlame woni nde bannge tan e lewru yiyotoo, ena ustoo haa majja, walla ena ɓeydoo haa timma (lewlewal timmungal).

Lewru wiyetee "dawii" ko e daawal gadanal cifi-ɗen dow ngal. Feccere e mayru huccitnde e naange tan lewñata, etee koko ruŋii-en. Oon sahaa, feccere heednde e men ndee fof caafe naange njettotaako ɗum sabu naange ngee woni ko oya bannge. Ko 0% bannge keedɗo e men oo naange lewñinta. Firti ko hay huunde en njiyataa. Ngal ɗoon daawal wiyetee "lewru dawndu".

Haŋkadi, ko lewñata e lewru nduu wonata tan ko e ɓeydaade haa heɓa lewru huundu (lewlewal timmungal). Fuɗɗortoo ko eeɓel tokosel caɗngel yiyde, hono nde kewru ndaaretee ngal fuɗɗaade hoorde walla juulde koorka. Ngel eeɓel tokoñillel witetee ko "eelde". So ende ɓeydoo mawnude caggal "dawol" lewru, wiyetee ko lewru woni ko e "lewde" (bannge lewñoowo ena ɓeydoo manwnude). Ko ɗum waɗi lewru cooynoto-ɗen e dororɗe mum ena wiyee "eelde lewoore".

So ndeen eelde heɓii ko wiyetee nayaɓere adannde, wonta mbuuɗu lewoongu. Haa jooni woni ko e lewde, kono nattii wonde eelde.

Caggal nde lewru nduu heɓi lewlewal timmungal (lewru huundu), ndu wontata ko mbuuɗu sabu murlol mɗyru fof ena yiyee. Haŋkadi ndu wonata tan ko e ustaade. Ustɗgol mayru wiyetee ko du woni ko e "niwde" (bannge lewñoowo ena ɓeydoo famɗude). Ko ɗum waɗi lewru cooynoto-ɗen e maayirɗe mum ena wiyee "mbuuɗu niwoongu".

Mbuuɗu mawngu njiyeteengu e lewlewal kuuɓngal nguu wonata ko e ustaade haa wonta eelde. Wiyee eelde niwoore sabu haa jooni nde woni ko e famɗitde e gite men haa lewru nduu wirnoo. Wiyee lewru dawndu. Lewru kala nih haa hitaande ndee maaya.

Wadde so tugnaama e ganndal kammu, guli ngalaa wonande ñalawma nde lewru darotoo. Ko ganndal wiyi maa lewru jagge ñalnde nanngam, waktu nanngam to nokku maani. Ko ganndal kadi waɗi waktuuji njuulu ɗi ndewaten ɗii. Ɗuum fof tugnii ko e kaawisaaji ɗi Alla diidiri aduna oo.

Yontii haŋkadi nde ganndal tugnaa ngam anndude lewru nde darotoo. Sabu lewru e naange ko geɗe ñiiɓɗe, koolniiɗe, ɗe leeltataa, ɗe njaawataa. Ko ɗe mbiyi fof iwataa. Ko Alla waɗi.

Kuɗol Ibraahiima Malal Saar

Hooreejo PULAAGU.COM